စေတာ့ေစ်းကြက္သို႔ဝင္ေရာက္ရန္ အေျခခံသိေကာင္းစရာမ်ား

(ေကတီအို)

ၿပီးခဲ့သည့္ ၂ဝ၁၅ ခု ဒီဇင္ဘာ ၉ ရက္ေန႔က စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည့္ ရန္ကုန္စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းတြင္ ပထမဦးဆံုးေသာ စာရင္းဝင္ကုမၸဏီအျဖစ္ FMI ကုမၸဏီကို ၂ဝ၁၆ ခုႏွစ္ မတ္ ၂၅ ရက္တြင္ စတင္လက္ခံခဲ့ၿပီး အေရာင္းအဝယ္
ေစ်းကြက္ (trading market) ကို စတင္ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခဲ့ပါသည္။

ကုမၸဏီမ်ားအေနႏွင့္ မိမိတို႔၏ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားခ်ဲ႕ထြင္ရန္ လိုအပ္သည့္ကာလရွည္ ေငြေၾကးအရင္းအႏွီးရရွိေရးအတြက္ စေတာ့ရွယ္ယာမ်ားထုတ္ေဝကာ အမ်ားျပည္သူသို႕ ကမ္းလွမ္းေရာင္းခ်ေလ့ရွိပါသည္။ ဤသည္ကို (Initial Public Offering, IPO) လုပ္သည္ဟု ေခၚဆိုပါသည္။ ယင္း IPO အဆင့္တြင္ ရွယ္ယာဝယ္ယူခြင့္ရရွိသူမ်ားသည္ ယင္းကုမၸဏီမွ အျမတ္အစြန္းရရွိသည့္ အခ်ိန္တြင္ ခြဲေဝေပးသည့္ အျမတ္ေဝစု (dividend) ကို ခံစားႏိုင္သလုိ ရွယ္ယာေစ်းႏႈန္းမ်ား ျမင့္တက္လာသည့္အခ်ိန္တြင္ ျပန္လည္ေရာင္းခ်ျခင္းမွ အျမတ္အစြန္း (capital gain) ကိုလည္း ရရွိႏိုင္ပါသည္။

ပံုမွန္အားျဖင့္ ရွယ္ယာမ်ား စတင္ထုတ္ေဝရာတြင္ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ ကုမၸဏီ (Securities Co) မ်ားက ၾကားမွ တာဝန္ယူကာ အမ်ားျပည္သူသို႔ ျဖန္႔ခ်ိေရာင္းခ်ေပးေလ့ရွိပါသည္။ Securities ဆိုသည့္စကားလံုးကို လံုၿခံဳေရးဟု အဓိပၸာယ္ရသည့္ security ႏွင့္ အမွတ္မမွားေစလိုပါ။ securities ဆိုသည္မွာ ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရအပါအဝင္ ကုမၸဏီမ်ားမွ ထုတ္ေဝသည့္ စေတာ့၊ ရွယ္ယာ၊ ေငြေခ်း စာခ်ဳပ္၊ ေငြတိုက္ဘီလ္ အစရွိေသာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈစာခ်ဳပ္စာတမ္းမ်ားကို ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ရွယ္ယာမ်ားထုတ္ေဝေရာင္းခ်ထားသည့္ အမ်ားပိုင္ကုမၸဏီမ်ားသည္ ရန္ကုန္စေတာ့ အိပ္ခ်ိန္းမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ စံခ်ိန္စံညႊန္း (၁၇) ခ်က္ႏွင့္ျပည့္မီသည့္အခ်ိန္တြင္ စေတာ့ အိပ္ခ်ိန္း၏ စာရင္းဝင္ကုမၸဏီအျဖစ္ ေလွ်ာက္ထားႏိုင္ကာ ယင္းတို႕၏ ရွယ္ယာမ်ားကို ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားႏိုင္ၾကပါသည္။ ဤသို႕ စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းသို႕ စာရင္းဝင္ရာတြင္ နည္းလမ္းႏွစ္မ်ိဳး ရွိပါသည္။ ပထမနည္းမွာ မူလထုတ္ေဝေရာင္းခ်ၿပီးေသာ ရွယ္ယာအေရအတြက္ကိုသာ စာရင္းဝင္ရွယ္ယာမ်ားအျဖစ္ မွတ္ပံုတင္ကာ ဝင္ေရာက္ျခင္းျဖစ္ၿပီး ယင္းစနစ္တြင္ ရွယ္ယာအသစ္မ်ား ထပ္မံထုတ္ေဝေရာင္းျခင္းမရွိပါ။ (ဥပမာ-မူလထုတ္ေဝထားသည့္ ရွယ္ယာအေစာင္ေရ တစ္သန္းကို စာရင္းဝင္ျခင္း)၊ ဒုတိယနည္းစနစ္မွာ စာရင္းဝင္ေလွ်ာက္လႊာတင္ျခင္းႏွင့္အတူ ရွယ္ယာအသစ္မ်ား ထပ္မံထုတ္ေဝေရာင္းခ်သည့္ နည္းျဖစ္ပါသည္။ (ဥပမာ-မူလက ထုတ္ေဝထားသည့္ ရွယ္ယာတစ္သန္းႏွင့္ ထပ္မံထုတ္ေဝသည့္ ငါးသိန္းကို စာရင္းဝင္ျခင္း) ဤနည္းျဖင့္ထုတ္
ေဝေရာင္းခ်သည့္အခ်ိန္တြင္ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံသူမ်ားအေနျဖင့္ ရွယ္ယာအသစ္မ်ားကို သတ္မွတ္ေစ်းျဖင့္ ဝယ္ယူႏိုင္ခြင့္ရွိပါသည္။

ဤေနရာတြင္ ျပည္သူအခ်ိဳ႕ႏွင့္ မီဒီယာအခ်ိဳ႕အမွတ္မွားေနသည့္ အခ်က္တစ္ခုရွိပါသည္။ ယခု FMI ကုမၸဏီ၏ စာရင္းဝင္နည္းစနစ္မွာ ပထမနည္းျဖစ္သည့္ နဂိုရွိၿပီးသား ရွယ္ယာအေရအတြက္ကိုသာ စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းတြင္ စာရင္းဝင္အျဖစ္ မွတ္ပံုတင္သည္ျဖစ္၍ ဝယ္ယူရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံလိုသူမ်ားအေနျဖင့္ ရွယ္ယာအသစ္မ်ားကို ဝယ္ယူႏိုင္ခြင့္ရွိမည္ မဟုတ္ပါ။ ရွယ္ယာမ်ား အသစ္ထုတ္ေရာင္း
ျခင္း မရွိပါ။ ဝယ္ယူလိုသူမ်ားမွာ စေတာ့ေစ်းကြက္၏ ေရာင္းဝယ္ေရးေစ်းကြက္ (Secondary Market) မွတစ္ဆင့္သာ ဝယ္ယူရရွိႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။

ယင္းသို႕ စေတာ့မ်ားကို ဝယ္ယူႏိုင္ရန္အတြက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္ မွတ္လုပ္ငန္းႀကီးၾကပ္ေရးေကာ္မရွင္ (SECM) မွ အသိအမွတ္ျပဳလက္မွတ္ထုတ္ေပးထားၿပီး ျဖစ္သည့္ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ကုမၸဏီ တစ္ခုခုထံသို႔ သြားေရာက္စာရင္းဖြင့္လွစ္ကာ ေရာင္းဝယ္ႏိုင္ၾကပါသည္။ ရန္ကုန္စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းသို႕ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံလိုသူမ်ား တိုက္႐ိုက္လာေရာက္ ဝယ္ယူ၍မရပါ။

ရွယ္ယာဝယ္ယူလိုသူမ်ားသည္ အဆိုပါ တရားဝင္လိုင္စင္ရ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ကုမၸဏီတစ္ခုခုသို႕ သြားေရာက္ကာ ေဖာက္သည္စာရင္းတစ္ခု ဖြင့္လွစ္ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ ဖြင့္လွစ္ရာ တြင္မိမိ၏ မွတ္ပံုတင္လက္မွတ္ ႏွင့္ ဘဏ္စာရင္းစာအုပ္မိတၱဴတို႔ကို ယူေဆာင္သြားရန္လိုအပ္ပါသည္။ ေဖာက္သည္စာရင္းဖြင္လွစ္ၿပီးေနာက္ မိမိဝယ္ယူလိုသည့္ ရွယ္ယာအေရအတြက္၊ မိမိဝယ္ယူလိုသည့္ေစ်းႏႈန္းတို႔ကို အဆိုပါေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ကုမၸဏီသို႔ အမွာလႊာေပးႏိုင္ပါသည္။

ရွယ္ယာေရာင္းခ်လိုသူမ်ားသည္လည္း မိမိနီးစပ္ရာ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ ကုမၸဏီတစ္ခုသို႔ သြားေရာက္ကာ မိမိပိုင္ဆိုင္သည့္ စေတာ့အေရအတြက္၊ စေတာ့အမ်ိဳး အစား၊ မွတ္ပံု တင္လက္မွတ္၊ ဘဏ္စာရင္းတို႔ႏွင့္အတူ ေဖာက္သည္စာရင္းဖြင့္လွစ္ႏိုင္ ပါသည္။

ဤေနရာတြင္ ယခု ရန္ကုန္စေတာ့အိတ္ခ်ိန္း၏ ေရာင္းဝယ္ေရးစနစ္ကို အနည္းငယ္တင္ျပလိုပါသည္။ ယခုက်င့္သံုးေနသည့္စနစ္မွာ ရွယ္ယာလက္မွတ္မ်ား ကိုင္ေဆာင္ေရာင္းဝယ္ျခင္းမျပဳသည့္စနစ္ (Dematerialization) ကို က်င့္သံုးျခင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျပည္သူတို႕အေနႏွင့္ ရွယ္ယာလက္မွတ္မ်ားသယ္ေဆာင္ကာ ေရာင္းဝယ္သည့္စနစ္ မရွိေတာ့ပါ။ ရွယ္ယာေရာင္းလိုသူသည္ မိမိဝယ္ယူထားသည့္ ကုမၸဏီမွထုတ္ေပးလိုက္သည့္ ရွယ္ယာပိုင္ဆိုင္သည့္အေထာက္အထား စာရြက္ကိုျပသကာေဖာက္သည္ စာရင္းကို ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ပါသည္။ ထိုသို႔စာရင္းဖြင့္လွစ္ၿပီးေနာက္ မိမိပိုင္ဆိုင္ထားသည့္ ရွယ္ယာမ်ားထဲမွ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းကိုျဖစ္ေစ၊ အကုန္ျဖစ္ေစေရာင္းခ်ႏိုင္သလို မေရာင္းဘဲေန၍လည္း ရပါသည္။ ေရာင္းခ်လိုပါက မိမိေရာင္းခ်လိုသည့္ ရွယ္ယာအေရအတြက္၊ ရရွိလိုသည့္ေစ်းႏႈန္းတို႔ျဖင့္ အေရာင္းအမွာလႊာ တင္ႏိုင္ပါသည္။

ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ကုမၸဏီမ်ားသည္ မိမိတို႕ထံသို႕ေရာက္ရွိလာသည့္ အေရာင္း၊ အဝယ္ အမွာလႊာမ်ားကို အခ်ိန္ႏွင့္တစ္ေျပးညီ စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းသို႕ေပးပို႔ရပါသည္။ စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းသည္ ေရာက္ရွိလာသည့္ အဝယ္၊အေရာင္း အမွာလႊာအသီးသီးကို အမွန္ကန္ဆံုး၊ အမွ်တဆံုးေစ်းႏႈန္းရရွိေစရန္ ေရာင္း
ဝယ္မႈ (trading) ကိုျပဳလုပ္ေပးပါသည္။ အေရာင္းအဝယ္ၿပီးေျမာက္သည့္ အမွာလႊာ မ်ားကို သက္ဆိုင္ရာ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ကုမၸဏီမ်ားသို႔ ခ်က္ခ်င္းျပန္လည္အေၾကာင္း ၾကားရပါသည္။

ရွယ္ယာဝယ္ယူေရာင္းခ်လိုသူမ်ားသည္ မိမိတို႔ေရာင္းလိုသည့္ စေတာ့အတြက္ ေစ်းကြက္တြင္ ေလာေလာဆယ္ျဖစ္ေနသည့္ မည္သည့္ေစ်းႏႈန္းႏွင့္မဆို ေရာင္းဝယ္လိုသည့္အမွာလႊာ (market order) ကိုေပးႏိုင္သလို မိမိႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ေစ်းႏႈန္းကို ကန္႔သတ္ထားသည့္ (limit order) ျဖင့္လည္း အမွာလႊာေပးႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ သတိခ်ပ္ရမည့္အခ်က္မွာ ေစ်းကြက္အတြင္းတြင္ မည္သည့္
ေစ်းႏွင့္မဆို ေရာင္းမည္၊ ဝယ္မည္ဆိုသည့္ (market order) သည္ စေတာ့ေစ်းကြက္တြင္ ကန္႔သတ္ေစ်း အမွာလႊာ (limit order) ထက္ ဦးစားေပးအဆင့္ ပို၍ျမင့္သည္ကို ဂ႐ုျပဳရန္ လိုအပ္ပါသည္။

ဆက္လက္၍ ဝယ္ယူခြင့္ရရွိသူ၏ ေငြစာရင္းမွ ေရာင္းခ်သူ၏ ေငြစာရင္းသို႔ ေငြသားမ်ား သတ္မွတ္ခ်ိန္အတြင္း ေရာက္ရွိေရး၊ ေရာင္းခ်သူ၏ စေတာ့စာရင္းမွ ဝယ္ယူသူ၏ စေတာ့စာရင္းသို႕ အခ်ိန္မီေရာက္ရွိေရးကိုေဆာင္ရြက္ေပးရပါသည္။

ရန္ကုန္စေတာ့အိပ္ခ်ိန္းသည္ အေရာင္းအဝယ္ျဖစ္ၿပီးသည့္ ရွယ္ယာမ်ားအတြက္ ေငြစာရင္းရွင္းလင္းျခင္း လုပ္ငန္းမ်ား ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္အတြက္ KBZ ဘဏ္ကို စာရင္းရွင္းလင္းေရးဘဏ္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ခဲ့ပါသည္။

အေရာင္းအဝယ္ျဖစ္ၿပီးသည့္ အေရာင္းအမွာလႊာမ်ားအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ ေဖာက္သည္၏ စာရင္းသို႔ အေရာင္းအဝယ္ျဖစ္ၿပီး သံုးရက္ေျမာက္ေန႔ (T+3) တြင္ ေငြသားမ်ား ေရာက္ရွိသြားမည္ျဖစ္သလို ဝယ္ယူသူ၏ စေတာ့စာရင္းသို႔လည္း (T+3) ေန႔တြင္ စေတာ့မ်ား ေရာက္ရွိသြားမည္ျဖစ္ပါသည္။ (ဥပမာ-ဧၿပီ ၁ဝ ရက္တြင္ အေရာင္းအဝယ္ျဖစ္ပါက သက္ဆိုင္ရာစာရင္းမ်ားသို႕ ဧၿပီ ၁၃ ရက္တြင္ ေရာက္ရွိသြားျခင္းျဖစ္ပါသည္)။

ေနာက္ဆံုးေဖာက္သည္ခ်လိုသည္မွာ ရွယ္ယာ ဝယ္ယူ၊ ေရာင္းခ်လိုသူမ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္လုပ္ငန္း ႀကီးၾကပ္ေရးေကာ္မရွင္ (SECM) မွ အသိအမွတ္ျပဳလက္မွတ္ ထုတ္ေပးထားၿပီးျဖစ္သည့္ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ကုမၸဏီမ်ားျဖစ္သည့္ (က)MSEC Co. (ခ)KBZ SC
(ဂ) CB Securities (ဃ)AYA Trust Co. ႏွင့္ (င)KTZ RH Co. တို႔ထံတြင္ သြားေရာက္စာရင္းဖြင့္လွစ္ကာ လုပ္ငန္းမ်ားေဆာင္ရြက္ ႏိုင္ၾကၿပီျဖစ္ပါသည္။ ရွယ္ယာဝယ္ယူ ေရာင္းခ်ျခင္းမျပဳမီ မိမိစာရင္းဖြင့္လွစ္ထားသည့္ အထက္ပါကုမၸဏီမ်ားထံမွ အႀကံဥာဏ္မ်ားရယူျခင္း၊ ေစ်းႏႈန္အတက္အက်မ်ားကို ဆင္
ျခင္သံုးသပ္ျခင္း၊ မိမိဝယ္ယူမည့္ကုမၸဏီ၏ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို အခ်ိန္ယူ ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ေရာင္းမွား ဝယ္မွားျဖစ္ျခင္းမွ ကင္းေဝးႏိုင္ၾကမည္ျဖစ္ပါသည္။