ေရွ႕ေနႏွင့္ေဒါသ

ဦးဟန္ညြန္႔(ဥပေဒ)

နိဒါန္း

''ဆရာ''
''ဘာလဲကြ''
''ဟာ''
''ဘာဟာလဲ''

''ဆရာစိတ္ဆိုးေနတာလား''

''စိတ္ဆိုးေနတာမဟုတ္ဘူးကြ၊ ေဒါသျဖစ္ေနတာ၊ ေဒါသျဖစ္ေနတာ။''

''မင္းဒီေလာက္မွ အကဲမခတ္တတ္ဘူးလား၊ ငါ
ထလုပ္လိုက္ရ''

''အလို... အရင္က ဆရာဒီလိုမဟုတ္ပါဘူး။''

''အရင္ကမဟုတ္ေပမယ့္ အခုဟုတ္တယ္ကြာ၊ မင္းကဘာလုပ္ခ်င္ေသးလို႔လဲ''

''ျဖစ္ရေလဆရာရယ္''

အသံကဇာတိျပ

ေဒါသသံသည္ မူလအသံမဟုတ္။ ေဒါသပါသည္။
ေလာဘပါသည္။ ေမာဟပါသည္။ အသံကိုနားေထာင္ ၾကည့္႐ုံျဖင့္ သိသာသည္။ အသံကဇာတိျပေနသည္။

စိတ္ကိုတည္ၿငိမ္စြာထား

ေဒါသေပါက္ကြဲေနခ်ိန္မို႔ ကိုယ့္စကားေတြ ကိုယ္
ဘယ္ေရာက္သြားမွန္းမသိ။ သတိႏွင့္ ျပန္၍ဆင္ျခင္
ရသည္။ စိတ္ကိုတည္ၿငိမ္စြာျပန္ထားရသည္။ စိတ္ ဆိုးေဒါသထြက္ေနခ်ိန္တြင္ ဘယ္သူ႔ကိုမွ မျမင္။ ဘယ္
အရာကိုမွ မျမင္။ (ခဏတစ္ျဖဳတ္၊ စိတ္ႏွင့္ကိုယ္
ကင္းကြာသြားသလိုလို။ ကိုယ္ အလိုမက်လို႔ ဒီလို
ျဖစ္ေနတာ။) ေဒါသ၊ ေဒါသ။

ေဒါသဆိုသည္မွာ

- ေဒါသ (Pali - a'go )

- ေဒါကန္၊ do:kan/v (colloq) be very angry; be furious with anger

- ေဒါႀကီးေမာႀကီး၊ do: adv: angrily; furiously; wrathfully

- ေဒါထ/ do:hta/ same as ေဒါကန္။

- ေဒါပြ/do:pwa/ same as ေဒါကန္။

- ေဒါေဖာင္း/ do: hpaun/ same as ေဒါကန္။

- ေဒါသ/ do :dha ; anger ; flaw ; defeat

(ျမန္မာ-အဂၤလိပ္အဘိဓာန္၊ စာ-၂၁၁ တြင္ ဖြင့္ဆိုခ်က္)

မထိန္းသိမ္းႏိုင္

ေဒါသေပါက္ကြဲ၍ မထိန္းသိမ္းႏိုင္ျဖစ္သည္။

လူသတ္မိသည္။

ရာဇဝတ္မႈက်ဴးလြန္မိသည္။

ေဒါသျဖစ္သမွ်ဘာမွအက်ိဳးမရွိ။

ေနာင္တရခ်ိန္၌ အျပစ္လုပ္ၿပီးၿပီ။

ဒုကၡပင္လယ္ေဝၿပီ။

တစ္ေယာက္စကား

တစ္ေယာက္စကား တစ္ေယာက္နားမွာ ခါးခါး
သီးသီး၊ ရင့္ရင့္သီးသီး၊ သီးျခားကၻာ၊ ၾကားရသည့္ စနက္ ဘယ္အခ်က္ပါလိမ့္။

ေတြ႕သည့္အခိုက္၊ ရန္စြယ္မိုက္ႏွင့္။ မ်က္မာန္ေဒါသ၊
ျပင္းထန္လွသည္၊ မာန္မာနအစြယ္ ရင့္သီးဖြယ္ပါ တကား။

ကိုယ္ခ်င္းမစာ၊ အၾကင္အနာမရွိ။ သူတစ္ပါးအေပၚ မုန္းတီး၏။

သူ၏စီးပြား၊ ငါ့စီးပြားကိုေထာက္ထားမသိ၊ ႀကီးဘိ ေလာဘ၊ မမွ်တ။

မဟုတ္ေသာအၾကံ၊ မမွန္ေသာအက်င့္၊ မသင့္ေသာ အယူ၊ မျဖဴေသာနွလုံး၊ မသူေတာ္ထုံးကိုစြဲသုံးက်င့္ေပ၊ လူမိုက္ေတြပါတကား။ စဥ္းစားစရာ၊ သုံးသပ္စရာ၊ ေတြး စရာေတြျဖစ္ေပသည္။

တစ္ေယာက္ႏွင့္တစ္ေယာက္စကားမ်ားၾကသည္။
ေဒါသအမ်က္ထြက္ၾကကုန္သည္။ ဘယ္လိုျဖစ္ၾကတာ လဲ။

ဖ႐ုသဝါစာ

ဖ႐ုသဝါစာဆိုတာဘာလဲ။

မၾကားဝံ့ ၊ မနာသာ၊ အယုတ္တမာဆဲဆိုမႈ၊ ကြၽဲခတ္၍ ေသပါေစ၊ ကားတိုက္၍ ေသပါေစ၊ ေလာင္မီးက်ပါေစ၊ မိုးႀကိဳးခပါေစ၊ ယုတ္ညံ့ေသာအဂၤါႏွင့္ တိုင္း၍ ေျပာျခင္း၊
ဆိုျခင္း၊ က်ိန္ဆဲျခင္းတို႔သည္ ဖ႐ုသဝါစာမည္၏။ ဆဲဆိုလိုေသာေစတနာသည္ ဖ႐ုသဝါစာမည္၏။

ဖ႐ုသဝါစာေျမာက္ရန္အဂၤါ

(၁) အဆဲခံရသူရွိျခင္း

(၂) အမ်က္ထြက္စိတ္ဆိုးျခင္း

(၃) ဆဲေရးျခင္း

(ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္စာအုပ္ ( အထက္တန္း အဆင့္) - ၁၉၉၆၊ စာ-၃၂၃)

ဖ႐ုသဝါစာအျပစ္မ်ား

ၾကမ္းၾကဳတ္ေသာစကားကို ဆိုေသာသူသည္ ေသသူ၏အျခားမဲ့၌ (အပါယ္ေလးပါး၌) ဆင္းရဲစြာ ခံစားရသည္။ အပါယ္ေလးပါးမွ လြတ္ေျမာက္ၿပီးေနာက္
လူ႔ဘဝေရာက္ေသာအခါတြင္လည္း ေအာက္ပါ ဆိုးက်ဳိး
မ်ားခံစားရသည္-

(၁) မနွစ္သက္ေသာအသံကိုၾကားရျခင္း

(၂) အမ်ားအမုန္းခံရျခင္း

(၃) ကဲ့ရဲ႕ျပစ္တင္ခံရျခင္း

(၄) ဆင္းဆင္းရဲရဲေနထိုင္ရျခင္း

(၅) သာယာနာေပ်ာ္ဖြယ္ေသာအသံမရွိျခင္း

(၆) အလုံးစုံေသာအသံအဂ¯ပ်က္စီးျခင္း(ဆြံ႕အျခင္း)

ေမတၱာဘာဝနာ

သူတစ္ပါးေကာင္းစားေစလိုေသာစိတ္ကို အဖန္ဖန္
အထပ္ထပ္ျဖစ္ပြားေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးျခင္း၊ အာ႐ုံျပဳ
ျခင္း၊ ပို႔လႊတ္ေပးျခင္းသည္ ေမတၱာဘာဝနာပြားမ်ား သည္မည္၏။ ေမတၱာပို႔သည္မည္၏။

သတၱဝါတို႔အေပၚ၌ ေမတၱာပြား၍ ျဖစ္ေစ၊ က႐ု
ဏာ၊ မုဒိတာ၊ ဥေပကၡာတို႔တြင္ တစ္ပါးပါးပြားမ်ား၍ ျဖစ္ေစေနျခင္းသည္ ျမင့္ျမတ္ေသာေနျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုကဲ့သို႔ ပြားမ်ားျခင္းသည္ ျမင့္ျမတ္ေသာအက်င့္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဗဟၼစိုရ္ဟုေခၚေၾကာင္း ဗုဒၶတရားေတာ္ က်မ္းတြင္ျပဆိုသည္။

ေဒါသ၏ဆန္႔က်င့္ဘက္

ေမတၱာသည္ ေဒါသ၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္သည္။ ခ်မ္းသာပါေစ၊ ေဘးရန္ကင္းပါေစစသည္ျဖင့္ သတၱဝါ
တို႔၏ ႀကီးပြားခ်မ္းသာမႈကို လိုလားေတာင့္တေသာ အေဒါသ ေစတသိက္ကိုပင္ ေမတၱာဟုေခၚသည္။

ေမတၱာကို ခ်စ္ျခင္းဟု အဓိပၸာယ္ျပဳၾကသည္။
ေမတၱာသည္ သူတစ္ပါး၏ ႀကီးပြားမႈကို လိုလား
သည္။ သူတစ္ပါး၏ ခ်မ္းသာမႈကို အလိုရွိသည္။ ေမတၱာဟူသည္ စင္ၾကယ္သည္။ သန္႔စင္မြန္ျမတ္ သည္ဟု ဘာသာ
ေရးစာေပက်မ္းဂန္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပသည္။

ေမတၱာပို႔ျခင္း

မိမိေမတၱာပို႔မည့္သူအား ဓာတ္ပုံ
႐ိုက္ဘိသကဲ့သို႔ ေျခဆုံးေခါင္းဆုံး တစ္ကိုယ္လုံးျမင္ၿပီးအာ႐ုံျပဳပါ။ အာ႐ုံယူပါ။ စိတ္ၫြတ္ပါ။ ခ်မ္းသာပါေစ၊
ေဘးရန္ကင္းပါေစဟု သူ႔ထံ အေရာက္
ေမတၱာပို႔လႊတ္ပါ။ ျဖန္႔ၾကက္ပါ။ ေမတၱာ
အစြမ္းထက္ျမက္လွပါသည္။

ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးသာမက လူအမ်ားစု၊
တစ္ရြာလုံး၊ တစ္ၿမိဳ႕လုံး၊ တစ္ႏိုင္ငံလုံး၊
တစ္ကၻာလုံး (စသည္ျဖင့္) ျခံဳငုံ၊ အာ႐ုံ
ျဖန္႔၊ ေမတၱာဓာတ္လႊမ္းပတ္ပို႔လႊတ္
ႏိုင္ၾကပါေစ။ ေမတၱာျဖင့္သာ ေဒါသကို ေျပေပ်ာက္ ေစအံ့။

ေဒါသကၻာ

ေဒါသကၻာတြင္ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ား က်ယ္ဝန္း စြာ တည္ေနေပသည္-

(၁) စိတ္ညစ္မႈ

(၂) စိတ္မခ်မ္းသာမႈ

(၃) ေၾကာက္ရြံ႕မႈ

(၄) စိတ္ပ်က္မႈ

(၅) စိတ္ေကာက္မႈ

(၆) စိတ္ဆိုးမႈ

(၇) ရန္ၿငိဳးဖြဲ႕မႈ

(၈) ဆဲဆိုေငါက္ငမ္းေျခာက္ခ်မ္းမႈ

(၉) တိုက္ခိုက္မႈ

(၁ဝ) ေသေက်ပ်က္စီးေအာင္ ၾကံေဆာင္မႈတို႔ပါဝင္
သည္။

စိတ္၏ ခက္ထန္ၾကမ္းတမ္းျခင္းသေဘာသည္ ေဒါသ
မည္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ေဒါသထြက္ျခင္းေၾကာင့္ စိတ္
ဆတ္ခက္ထန္ဟုဆိုခဲ့သည္။ ခက္ထန္ဆိုေသာ္လည္း
ရွဴးရွဴးရွဲရွဲခက္ထန္ျခင္းတစ္မ်ဳိးသာမဟုတ္။ စိတ္ညစ္
ႏြမ္းေနျပန္လွ်င္လည္း မညစ္ႏြမ္းေသာ စိတ္ကဲ့သို႔
ညက္ညက္ေညာေညာမရွိ။ စိတ္ပုံမွာဖြာတာတာ၊
ၾကမ္းတမ္းတမ္းရွိရကား စိတ္ညစ္ႏြမ္းမႈ၊ စိတ္အား
ငယ္မႈ၊ ေၾကာက္လန္႔မႈမ်ားသည္လည္း ေဒါသသေဘာ
တြင္ပါဝင္သည္ဟု ေက်းဇူးေတာ္ရွင္ (မဟာဂႏၶာ႐ုံ
ဆရာေတာ္ ျပဳစုေတာ္မူေသာ ကိုယ္က်င့္အဘိဓမၼာ
စာအုပ္၊ ၂ဝဝ၆ ဇူလိုင္၊ စာမ်က္ႏွာ - ၄၆)တြင္ ဖတ္႐ႈ
ရပါ၏။ ဆရာေတာ္ႀကီးအား ႐ိုေသစြာရွိခိုးပါ၏။

ေဒါသႏွင့္ပတ္သက္ေသာအမႈစီရင္ထုံးမ်ား

ဥပေဒလုပ္သက္ အႏွစ္ေလးဆယ္ေက်ာ္တြင္
ေအာက္ပါအမႈမ်ား စစ္ေဆးၾကံဳေတြ႕ခဲ့သည္။ စီရင္ထုံး မ်ားဖတ္ခဲ့ရသည္-

(၁) ေနာက္မီးလင္းေနသူအား ေထာင္ဖမ္း၍ သတ္
ျခင္း၊

ေနာက္မီးလင္းသူကို ပက္ပင္းေတြ႕၊ ေဒါသ ထြက္၊ ေတြ႕ရာလက္နက္ႏွင့္ ႐ိုက္သတ္မႈ။

(၂) ေမာင္းခ်ဓားျဖင့္ လည္ပင္းကိုထိုးျခင္း

အႀကီးအက်ယ္ေဒါသထြက္၊ ေမာင္းခ်ဓားျဖင့္
သူ႔လည္ပင္းကို သံုးခ်က္ ဆက္တိုက္ထိုးပြဲခ်င္းၿပီး ေသမႈ။

(၃) ေခြးႏွင့္ႏႈိင္း၍ ဆဲေရးမႈ

လူအမ်ားေရွ႕တြင္ ေခြးႏွင့္ႏႈိင္း၍ ႐ိုင္းစိုင္းစြာေျပာ၊ ဆဲဆို။ အႀကီးအက်ယ္ေဒါသထြက္၊ မခ်ဳပ္တီးႏိုင္၊ လူသတ္မႈျဖစ္ပြား။

(၄) ကိုယ္ဝန္ကို ေျခေထာက္ႏွင့္ကန္ ပါးနားဆြဲ႐ိုက္၊ ခါးပတ္ႏွင့္ ႐ိုက္မႈ

လင္သား ရဲသားက ဇနီးမယားအား အထက္ပါ အတိုင္း ႏွိပ္စက္၊ ေဒါသထြက္၊ သည္းမခံႏိုင္၊
လင္သားရဲသား၏ ႐ိုင္ဖယ္ေသနတ္ကို မယားက ဆြဲလု၊ ေဒါသထြက္၍ပစ္ခတ္၊ လင္သားေသဆုံးမႈ။

(၅) ဝမ္းဗိုက္၊ အူအစိတ္အပိုင္းမ်ားထုတ္ခ်င္းေပါက္ ဓားႏွင့္ထိုးမႈ

လူတစ္ေယာက္၏ ဝမ္းဗိုက္၊ အူအစိတ္အပိုင္းမ်ား
ထုတ္ခ်င္းေပါက္ဓားႏွင့္ ၄၊၅ ခ်က္ထိုး၊ ေသမႈ။

(၆) လူငယ္မ်ား တစ္ဖက္ႏွင့္တစ္ဖက္ ရန္ပြဲျဖစ္ျခင္း

လူစုကြဲသြား၊ တစ္ဖြဲ႕က ေနာက္ကလိုက္၊ တစ္ဦး
ကဓားႏွင့္ထိုး၊ က်န္လူမ်ားကဝိုင္းခ်ဳပ္ထား၊ ေသ
သူအားခလုတ္ဓားျဖင့္ မႏုတ္ဘဲအဆုံးအထိဝင္
ေအာင္ထိုး၊ ေဒါသျဖင့္မေသေသေအာင္သတ္မႈ။

ေဒါသေၾကာင့္ျဖစ္ခဲ့ေသာ အမႈေတြထဲကနမူနာ
အမႈတခ်ဳိ႕သာပါ။ သင္ခန္းစာယူစရာအျဖာျဖာ။

တရားကျပန္လည္ေစာင့္ေရွာက္သည္

- တရားကိုေစာင့္ေရွာက္သည့္ပုဂၢိဳလ္ကိုတရားက ျပန္လည္ေစာင့္ေရွာက္သည္။

- တရားကို ေစာင့္ေရွာက္သည့္ ပုဂၢိဳလ္သည္ ခ်မ္းသာျခင္းကိုျဖစ္ေစသည္။

- တရားကိုေစာင့္ေရွာက္သည့္ ပုဂၢိဳလ္သည္ အပါယ္
ငရဲသို႔ မက်ေရာက္ဟု ( ဓမၼိကေထရဂါထာ)တြင္ ျပဆိုသည္။မွတ္သားဖြယ္ရာ။

(ေဆာင္းပါးေခါင္းစဥ္က ေဒါသအေၾကာင္းျဖစ္ပါ၍
နိဒါန္းတြင္ ရင့္သီးေသာေဒါသသံမ်ားဖုံးလႊမ္းသြားပါ
သည္။ ထိုသို႔ေရးရသည္ကို စာ႐ႈသူမ်ားအေနျဖင့္
နား လည္ခြင့္လႊတ္ၿပီး ေဒါသေျပ၍ ေမတၱာေဝႏိုင္ေစ
ေၾကာင္း ေတာင္းပန္အပ္ပါသည္။ )

နိဂုံး

(၁) ေဒါသသည္ ပူ၏။

(၂) ေမတၱာသည္ ေအး၏။

(၃) အပူႏွင့္ အေအး ဘာကိုေရြးမလဲခင္ဗ်ား။